DE FORMULE VAN DE STILTE

 

‘Stil, … kijk! Water, gras en bomen. 

Een contemplatieve combinatie, het geheim van de mooiste tuin, groot of klein.

De formule van de stilte, die iedereen zou moeten beheersen. 

Een mooiere leefomgeving voor ons allen zou werkelijkheid worden!’

 

Andy Malengier

1 juni 2005

Parkbegraafplaats van Wervik – Foto Andy Malengier

Andy Malengier, geboren in Ieper op 9 juni 1971, houdt er een duidelijke filosofie op na. Zijn ontwerpen moeten een positief effect hebben op de gemoedsgesteldheid van de mens en de verdere (her)inrichting van de buitenruimte.

Andy Malengier groeide op in Wervik en had reeds als kind een grote voorliefde voor de natuur, tuinen, landschappen, begraafplaatsen, architectuur, tekenen en schilderen. Op 15-jarige leeftijd trok hij naar Gent om er de Artistieke Humaniora te volgen aan het Sint-Lucas instituut. De artistieke en architecturale opleiding onder de deskundige begeleiding van architect Gilbert Decouvreur en de gedreven opleiding in schetsen en aquarelleren door de beeldend kunstenaar en cartoonist Benoît van Innis bleek de perfecte basis te zijn om later naar Melle te trekken, waar hij landschapsarchitectuur studeerde aan de Hogeschool Gent.

Eenmaal het diploma hoger onderwijs op zak koos Andy Malengier niet onmiddellijk voor een zelfstandig bestaan als tuinarchitect. Hij ging aan de slag in enkele tuinaanlegbedrijven waar hij praktijkervaring kon opdoen. In deze tijd combineerde hij zijn werk met een opleiding van een postgraduaat aan de afdeling Monumenten- en Landschapszorg van de Kunstacademie in Antwerpen.

Deze studies werden vroegtijdig stopgezet daar hij toen de kans kreeg om bij de stad Wervik aan de slag te gaan als plaatsvervangend hoofd van de stedelijke groendienst.

Na 3 jaar zette hij de stap naar een zelfstandig bestaan en richtte zijn eigen ontwerpbureau op.

Zijn werkterrein is heel breed. Het omhelst het ontwerp van de private en de openbare ruimte vanaf de masterplanning tot en met het bijsturen van de laatste millimeters op de werf.

Met zijn ontwerpen voor begraafplaatsen en herdenkingsplaatsen wist hij zich moeiteloos te onderscheiden, getuige de in 1999 gewonnen International Funeral Award (IFA) met het ontwerp voor de parkbegraafplaats van Wervik. Een unieke prestatie, daar hij toen de veelbesproken realisatie van de begraafplaats in Kortrijk, een ontwerp van de Milaneese architect Bernardo Secchi, achter zich kon laten.

In het jaar 2000 zag Jan Hoet in het stadhuis van Wervik de maquette van de parkbegraafplaats staan en nodigde Andy Malengier uit om deel te nemen aan de tentoonstelling ‘Epifanie – Actuele Kunst & religie’ in de Parkabdij van Heverlee. Geïnspireerd naar de natuurstudies van Ernst Haeckel werd een sterk geometrisch ontwerp van de uitbreiding van de begraafplaats van de Parkabdij geprojecteerd op een grote glazen poort ter tijdelijke vervanging van de houten poort van de begraafplaats.

In 2004 werd terug de IFA gewonnen in de categorie funeraire kunst, waar zijn ontwerpen voor een aantal grafzerken een onderscheiding kregen.

Ook in 2007 werd de IFA gewonnen met de realisatie van 4 begraafplaatsen voor de gemeente Zonnebeke. Ondertussen kreeg hij meerdere opdrachten voor de studie van begraafplaatsen over gans Vlaanderen.

Andy Malengier werd laureaat met de nieuwe begraafplaats van Vleteren en won tevens de ontwerpwedstrijd met zijn ontwerp voor een nieuwe begraafplaats in Watou. Omwille van de status van Watou als kunstdorp kan zijn ontwerp voor de nieuwe begraafplaats in Watou er als een waardige permanente kunstzinnige aanvulling beschouwd worden. Hij integreerde er het grafmonument met het gedicht ‘dood’ van dichter Eddy van Vliet en plaatste het er als een venster op het landschap. Het monument werd eerder opgericht door de vriend van Eddy van Vliet en dichter Gwij Mandelinck, naar een ontwerp van architect Stéphane Beel.

In 2009 werd ter realisatie van een herdenkingsplaats voor 600000 gesneuvelde en vermiste Letten onder het Sovjetbewind een internationale wedstrijd georganiseerd door het Koknese Fonds, met de steun van UNESCO. De beschikbare plaats was een eiland gelegen in de rivier de Daugava, bij Koknese in Letland. Op uitnodiging van landschapsarchitecte Helena Gutmane uit Riga werd samen met haar een concept uitgedacht. De wedstrijd werd niet gewonnen. Winnen uit een deelnemersveld van 207 kandidaten uit 31 landen was dan ook geen sinecure. Het ontwerp van de Japanse landschapsarchitect en zenmonnik Shunmyō Masuno werd verkozen en uitgevoerd.

In 2011 nam Andy Malengier het initiatief om een herdenkingsmonument te ontwerpen voor de twee Australische broers Jim en John Hunter. John Hunter sneuvelde in 1917 tijdens de derde slag om Ieper en stierf in de armen van zijn broer Jim. Na de opmaak van het ontwerp werd een vzw opgericht om het monument te financieren. Het monument verkreeg de naam ‘Brothers In Arms Memorial’ en werd gebouwd in Zonnebeke. Dit ambitieuze project werd gerealiseerd in samenwerking met de Engelse kunstenaar Sören Hawkes, de Australische beeldhouwer Louis Laumen en de Belgische letterkunstenares Stéphanie Busard.

In 2013 werd in het kader van de kunstroute ‘Grensverbeelding’ op de parkbegraafplaats van Wervik een tijdelijke kunstinstallatie gerealiseerd. Met de installatie ‘Epekeina’ verduidelijkte hij er toen, in zijn ondertussen 14 jaar oude ontwerp van de parkbegraafplaats, het geïntegreerde diepmenselijk en mythisch grensbeeld. Beeld en klank waren in de kunstinstallatie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het via een geluidsinstallatie onafgebroken afspelen van Tibetaanse klankschalen bezorgde de bezoeker een transcendente ervaring.

In 2015 verzorgde Andy Malengier in opdracht van de ‘Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge’ de studie voor de landschappelijke restauratie de Duitse militaire begraafplaatsen WOI van Vladslo en Langemark.

In 2016 werd een ontwerp gemaakt in het kader van de kunstroute ‘Menin Road – Ypernstrasse – Landscape, Form and Psyche’ langsheen de N8 die loopt doorheen de gemeenten Menen, Wervik, Zonnebeke en Ieper. De kunstwerken in situ dienden het dramatische verloop te verbeelden van een 4 jaar durende loopgravenoorlog waar de ‘Menin Road’ of de ‘Ypernstrasse’ middendoor liep. Voor deelname aan deze kunstroute werd een kunstinstallatie ontworpen met de naam ‘Resurrectionem’ of ‘Heropstanding’. De kunstinstallatie werd niet gerealiseerd. Desondanks kan dit ontwerp zijn eigen leven leiden en het artistiek inlevingsvermogen met ‘Landscape, Form & Psyche’ van de site en zijn oorlogsverleden voor altijd uitbeelden.

In 2021 werden er in opdracht van ‘The Commonwealth War Graves Commission’ (CWGC) twee ontwerpvisies getekend voor de herinrichting van het ‘Canadian St. Julien Memorial’ met het beeld ‘The Brooding Soldier’ in Langemark en het ‘Malbork Commonwealth War Cemetery’ in Polen.

In het jaar 2023 werden beide Duitse begraafplaatsen en ‘The Brooding Soldier’ opgenomen op de werelderfgoedlijst van UNESCO.

Hij realiseerde ook opmerkelijke grafmonumenten zoals het grafmonument voor de Dominicanen van Brussel op de begraafplaats van Zellik en op de begraafplaats van Ruiselede het grafmonument voor de Congregatie Zusters Onze-Lieve-Vrouw van 7 Weeën. Ook werden er diverse grafmonumenten gerealiseerd op de begraafplaatsen van Wervik, Marke en Drongen.

De afscheidscirkel

Een heel belangrijk streefdoel in zijn ontwerpen voor begraafplaatsen is om tijdens het allerlaatste samenzijn nog eens als familie en vrienden in een kring rond de dierbare overledene te zitten. Daarbij speelt de geopende cirkel een belangrijke rol.  De familie kan in het zware uur van het afscheid nog even in een kring rond de dierbaar overledene zitten en hem of haar symbolisch nog even vasthouden en terzelfdertijd loslaten. Via deze architecturale beweging wordt het ritueel van het afscheid nemen uitgevoerd op een wijze dat wij reeds lang vergeten zijn en niet meer voldoende in onze samenleving vervat zit. De cirkel is een antwoord op een diachronische nood. Een nooit verdwenen nood van de mens naar plaatsen waar het ritueel kan plaatsvinden. De herontdekking van deze menselijke nood in de vorm van een landschapsarchitectuur of ‘landart’ inrichting, werd door Andy Malengier reeds op talrijke begraafplaatsen in Vlaanderen gerealiseerd. De eerste afscheidscirkel kwam in het jaar 2014 op de nieuwe begraafplaats van Vleteren. Hij wordt daarmee beschouwd als een pionier of her ontdekker van deze specifieke oeroude begraafplaats- en herdenkingsarchitectuur.

Naast deze onderscheidingen en eervolle opdrachten in de wereld van begraafplaatsen kon Andy Malengier ook een belangrijke wedstrijd winnen met de vernieuwing van de dorpskern van Oostnieuwkerke. Het ontwerp voor de herinrichting van het dorp was letterlijk ‘baanbrekend’ waarbij hij het gemeentebestuur van Staden voorstelde de rijweg over een afstand van ongeveer 100 meter uit te breken. De integratie van kunst is er ook een voorbeeld. Geïnspireerd op de filosofie van Jean-Paul Sartre bepaalde Andy Malengier er het thema van de kunstwedstrijd. In een hoofdstuk uit zijn werk, ‘Het zijn en het niets’ behandelt hij er ‘de blik van de ander’. Het tweeledig kunstwerk van beeldhouwster Maen Florin vertaalt deze filosofie en verduidelijkt er het belang van een centrale open ruimte als plaats van ontmoeting.  In Oostnieuwkerke kan het beeld niet zonder het park en het park niet zonder het beeld.

Ook de herinrichting van het gemeentepark van Wevelgem werd in 2018 uitgeroepen tot beste parkrealisatie van Vlaanderen.

De opdrachten van Andy Malengier situeren zich bij alle facetten van de tuin- en landschapsarchitectuur waarbij hij steeds de essentie van de diverse sites probeert te begrijpen en te vertalen naar duurzame ontwerpen. Hieronder bevinden zich woonontwikkelingsprojecten, omgevingen van bedrijven, vakantie- en avonturenparken en tuinen rond scholen en verzorgingstehuizen. Een selectie uit de vele opdrachten zijn de inrichting van de inkom en daktuin van het TVH Visitor Center in Waregem en het masterplan voor het volledige domein van het Psychiatrisch Centrum Sint-Amandus in Beernem.

Er worden ook talrijke private tuinen gerealiseerd. Van stadstuinen tot grote landschapstuinen.

In 2023 verkreeg Andy Malengier de eervolle opdracht om de kasteeltuin van Montméry in Ambazac bij Limoges te renoveren. De kasteeltuin werd gerealiseerd in 1890 naar een ontwerp van de beroemde Amerikaanse landschapsarchitect Frederick Law Olmsted, ontwerper van vele grote Amerikaanse stadsparken waaronder het Central Park in New York.

Inhuldiging van de parkbegraafplaats van Vleteren – Foto Friedel Pil

‘De kracht van de discipline van de tuin- en landschapsarchitectuur ligt in de kunst van het scheppen van plekken die de zintuigen prikkelen, vreugde verschaffen, paradoxen omvatten, tradities weerspiegelen en verwachtingen opwekken. Plekken waarvan de esthetische kwaliteiten duurzaam zijn en gewaardeerd worden los van de specifieke economische en sociale voorwaarden op grond waarvan ze zijn ontstaan’ – Sven-Ingvar Andersson (1927-2007), Zweeds landschapsarchitect en professor  aan de Koninklijke Deense Academie voor Schone Kunsten in Kopenhagen – (Bron: Lexicon van de tuin- en landschapsarchitectuur door Meto J. Vroom)

Met de constante toepassing van deze prachtige definitie van de werkelijke activiteit van de tuin- en landschapsarchitect, worden plannen opgemaakt en adviezen gegeven in verband met de (her)inrichting van de private en publieke buitenruimte.